Huijbergen, dorp aan de grens

Demerstraat in Huijbergen:
Vandaag hebben mijn nieuwe buren de huissleutel gekregen. Huis staat al sinds november 2005 leeg.
Kitty de Weert is de nieuwe bewoner op de Demerstraat nummer 10.
Gelukkig wordt het nu weer bewoond. De vorige eigenaar werkt bij General Electric, en is overgeplaatst naar Frankrijk.
Er staan veel huizen nog te koop, gelukkig worden huizen in de Demerstraat snel verkocht. Ik woon al in de Demerstraat sinds 1993.
Helaas is Kitty nu ook al weer vertrokken.
Ze is terug in Roosendaal gaan wonen. Hopelijk heeft ze nu meer geluk....
Nu hebben we ook weer nieuwe buren. Sinds september 2007.
Arjan en Hella Hoeks wonen hier nu met hun kinderen Sanne en Denise.
Leuk dorpje, Huijbergen. Ik woon er al sinds 1970. Hier is ook een foto uit 1923, Huijbergen is wel wat verandert in al die jaren.

Op de site van Frank Bogers, Huijbergen Ste Marie is veel informatie te verkrijgen over Ste Marie Huijbergen. De kostschool van vroeger ( Broeders van Huijbergen (de Congregatie der Christelijke Broeders van de Onbevlekte Ontvangenis van de Allerheiligste Maagd en Moeder Gods Maria onder de bescherming van de H. Franciscus) werd opgericht in 1854 door de eerste bisschop van het bisdom Breda Johannes van Hoijdonk in het Nederlandse Huijbergen. De broeders vormen een onderwijscongregatie. Na 1920 werd ook aan missiewerk gedaan (Borneo, Brazilië).
Ik heb op ste Marie gezeten vanaf 1971 tot 1975. Hierna ging ik naar de Hogere Zeevaartschool in Vlissingen, "Michiel de Ruyter".

Huijbergen een stukje geschiedenis uit de Stem:

Huijbergen, een kolonie op de grens
"Rond het jaar 1000 hebben hier rond Huijbergen nauwelijks mensen gewoond. Het was woest en ledig, een vochtige wildernis. Misschien liep er in deze streek wat los volk dat leefde van visserij en van primitieve landbouw. Soms verdienden ze wat bij met struikroverij: het overvallen van reizigers en vreemdelingen."

Cees Hoeckx kijkt naar buiten. Op de golvende akker scharrelen twee patrijzen: "Dat ze vanuit Zeeland dit dorp gesticht hebben, Huijbergen een Zeeuwse kolonie? Daar geloof ik niks van." Hoeckx, 75 jaar en het historisch geweten van Huijbergen schudt zijn hoofd: "Het zijn de Wilhelmieten uit Den Bosch geweest en niet die uit het klooster van Biervliet."
Een kleine 'Historikerstreit' in een ontwapenend groen dorp in een zandkom in West-Brabant: waar kwamen de eerste vaste bewoners vandaan?

Dorpsstichting

Vast staat dat de nederzetting helemaal niet werd gesticht door monniken. Op 9 april 1264 gaf de Heer van Breda, de eigenaar van deze woeste grond, het gebied uit aan ene Willem Bollard. Hij gaf daarbij de duidelijke opdracht er een nederzetting en een kerk te stichten. Gedurende vijf jaar kreeg Willem vergaande bevoegdheden in Huijbergen.
Waar kwam die Willem vandaan? De naam Bollard komen we in de dertiende eeuw tegen in de buurt van het Stoppeldijk. In die tijd kocht een zekere Clais Bollard ook moeren, turfgronden, in de buurt van Roosendaal.
Het is niet onmogelijk dat Willem uit Zeeuws-Vlaanderen, toen het noorden van Vlaanderen, afkomstig was zoals zoveel moerkopers in die dagen.

Of met de Vlamingen van Bollard ook Zeeuwen meegekomen zijn, blijft gissen. In 1278, toen het contract van Bollard allang afgelopen was, gaf de Heer van Breda het gebied aan de Wilhelmieten. Dat was een contemplatieve kloosterorde met de vestigingen in Den Bosch in Biervliet.
Cees Hoeckx houdt het erop dat de van Huijbergen uit Den Bosch kwamen. Hij baseert dat op schriftelijke bronnen die verslag doen van een civiele procedure in 1349. In dat jaar bouwden de Wilhelmieten illegaal een hoeve op grond van de abdij van Tongerlo. Die plek ligt nu het centrum van Huijbergen.
"Waar vroeger de Zeeuwen en Vlamingen plachten te wonen", leest Hoeckx uit een kopie van een oude akte. Volgens Hoeckx slaat die zinsnede niet op de Wilhelmieten maar op zoutzieders en turfstekers die al eerder in de streek rond Huijbergen opereerden, mogelijk in het gevolg van Bollard.
Wie de kerk in het midden wil houden, redeneert dat de monniken uit Biervliet kwamen en dat hun aantal versterkt werd met een paar Bossche broeders.

De kloosterlingen zetten hun nederzetting heel planmatig op. In de beginperiode bestond Huijbergen uit veertien boerderijen binnen het halfronde duin waar het dorp nu nog ligt.
Buiten het duin dat de kom omringt, kwam er nog een blok van dertien boerderijen bij het al door Bollard aangelegde blok van 8 hoeven. Geheel volgens de traditie van de dertiende eeuw werd de grond verdeeld in stroken die twaalf maal zo lang waren als breed, met een oppervlakte van 15,5 ha. Dat waren de zogenaamde 'hoeven'.
Geen enkel landschap doorstaat ongeschonden de reis door de geschiedenis. Toch is het aardig om sporen terug te kunnen 'lezen', ook al heeft het zoals in Huijbergen, iets van kijken naar een slecht gerestaureerd schilderij.
Wie Huijbergen bezoekt, kan de systematisch uitgezette agrarische structuur uit de Middeleeuwen nog op enkele plaatsen in het landschap herkennen. Bijvoorbeeld bij de Weverbeek, die de oostgrens van een blok hoeven vormde. En ook 'binnen het duin', in de omgeving van de Demerhoeve. De ruilverkaveling heeft echter heel veel doen verdwijnen. Bij de Demerhoeve, ligt nu de Demerstraat. De Demerstraat is daar waar ik woon.

Grensperikelen

Eeuwenlang is Huijbergen grensgebied geweest. Dat begon al met de ruzie tussen de Wilhelmieten en de abt van Tongerlo. Later is het conflict altijd blijven etteren omdat de grens van het Markizaat van Bergen op Zoom en het gebied van Tongerlo, uiteindelijk eigendom van de Hertog van Brabant, door het dorp liep.
Het bepalen van de juiste plek van de grens leidde soms tot aardige taferelen. Zoals die keer in 1349 dat de rechters bovenop het nog op de grond liggende gebinte van een huis in aanbouw gingen zitten om uit te maken of dat huis onder Tongerlo of Huijbergen zou staan.
De grens zou een rechte lijn dwars over Huijbergen zijn, maar het uitzicht werd belemmerd door de zandheuvels. Er liepen op de duinen mannen met vuurpotten aan lange staken te zwaaien om de rechter wat visueel houvast te bieden.
Eeuwenlang beheerste het klooster van Wilhelmieten het leven in Huijbergen. De kerk was er niet alleen religieus dominant, maar had ook wereldlijke macht als eigenaar van de grond. Cees Hoeckx: "Als je de pachtcontracten van de boeren naleest, dan begrijp je hoe ze ongeveer gewurgd werden door het klooster."
Hoeckx: "Het klooster kon je voor straf dwangarbeid opleggen. Daar hadden ze de Schoelieberg voor, de naam zegt het al: daar mocht het dorpsschoelje het land ontginnen."

The most interesting things in life exist at the boundary,both in the physical sense and metaphorically.Barry Lee.

Zwervende bendes

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, tussen 1585 en 1595, veranderde de streek van Huijbergen in een klein Kosovo en raakte totaal ontvolkt. Zwervende bendes soldaten plunderden de boerderijen en veel bewoners zochten hun heil binnen de wallen van Bergen op Zoom.
Toen ze terugkeerden, vonden ze slechts ingestorte en uitgebrande boerderijen en verwilderde landerijen. Ook de Wilhelmieten kwamen terug. Ze maakten haast met de wederopbouw. Pachtcontracten uit 1607 laten zien dat de pachter hun bedrijven moesten herstellen. Alles wat ooit onder de ploeg geweest was, moest opnieuw ontgonnen worden en de schaapskudde moest opnieuw opgebouwd worden.
Na de Vrede van Munster in 1648 werd in Staats-Brabant het katholieke geloof onderdrukt. In dat verband kwam het goed uit dat de grens met de zuidelijke Spaanse Nederlanden, nu België, dwars door de kerk liep. Om die reden kon men de kerk openhouden voor de eredienst. Ook na het einde van de oorlog bleef het bij tijd en wijle onrustig.
Cornelis Hoeckx, een verre voorvader van Cees Hoeckx - "ik ben Cees VII" - , maakte dat aan den lijve mee. In 1656 gingen veedieven er met zijn koeien vandoor. Ze kwamen, zo zegt een verslag uit die dagen, "met geladen roers" omdat Hoeckx geen belasting aan "die van Kalmthout" zou hebben betaald.
Cornelis was kennelijk al een hele boer, want hij raakte negen koeien kwijt. Bij buurman Adriaan Hector gingen de dieven er met een zwarte koe vandoor en bij Pieter Jansz met een rode koe.
De boeren van Huijbergen lieten het er niet bij zitten: "We zullen die van Kalmthout met stokken en staken de poten gaan breken." De wraakoefening op Kalmthout bleek onnodig, want kort daarop lagen de negen runderen van Hoeckx en de rode en de zwarte van zijn collega's weer rustig op stal te herkauwen.
De monniken hielden het 569 jaar vol in Huijbergen. De laatste verliet het klooster in 1847. Cees Hoeckx: "Dat was pater Guilielmus. Hij was nog heel jong, toen hij weg moest."

De grens verlegd

Met de grens is er in en rond Huijbergen nogal wat gerommeld. Rond 1820 ging het kadaster een nieuw systeem voor de grondbelasting toepassen. Toen is men bij het opmaken van de documenten voor het bepalen van de gemeentegrens uitgegaan van de gronden die voor 1795 grondbelasting betaalden aan de Raad van State in Den Haag. Die gronden strekten een heel eind binnen het rechtsgebied van Tongerlo en Belgisch Brabant.
Hoe dat ooit zo gegroeid is, zou nog eens uitgezocht moeten worden. De gemeentegrens was tevens provinciegrens tussen Noord-Brabant en Antwerpen. In 1830/1843 werd die grens tot staatsgrens. Dat neemt niet weg dat in deze hoek de grens soms midden over straat loopt en dat soms de rijweg Nederlands is en het fietspad ernaast Belgisch. Zo schoof de grens rond 1830 stilletjes 1500 meter oostwaarts. Tot de heg naast het gazon van Cees Hoeckx. Die wijst nu uit het raam en zegt: "Kijk daar loopt mijn Belgische buurman."

Dr. Karel Leenders is historisch-geograaf. Hij is auteur van het boek Van Turnhoutervoorde tot Strienemonde, een standaardwerk over de ontginnings- en nederzettingsgeschiedenis van het noordwesten van het Maas-Schelde-
Demergebied. Ik woon in de Demerstraat in Huijbergen. Demerstraat is genoemd naar de rivier de Demer. Huijbergen is toch nog een eind van de Demer vandaan. Toch hebben we in Huijbergen een Demerstraat. Ik woon al in de Demerstraat in Huijbergen sinds 1993.

Om verder te lezen:
Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het 700-jarige bestaan van Huijbergen. Huijbergen, 1964.
Hoeckx, C.P.J.. Huijbergen, gespleten heerlijkheid. Huijbergen, 1987.
Walle, C. van de. Siardus Bogaerts. De prior en zijn monasterium te Huijbergen 1614-1670. Tilburg, 1980.